“Diplomatie is de kunst om ‘brave hond’ te zeggen tot je een stok hebt gevonden.”
Een veelzeggend citaat dat weer brandend actueel is na het Cablegate-schandaal: de hetze die de controversiële site WikiLeaks een tijdje geleden wereldwijd ontketende door de publicatie van geheime staatsdocumenten, grotendeels afkomstig uit de Verenigde Staten. In één klap werden de onderliggende patronen van de internationale diplomatie pijnlijk zichtbaar. Manipulatie, grootschalige spionage, de wetteloosheid van soldaten in bezet gebied, you name it. Ook algemeen aanvaarde, maar grotendeels onuitgesproken, vermoedens over de arrogante houding van de VS ten opzichte van de rest van de wereld stonden plots zwart op wit op de voorpagina van elke krant. Gevolg: gêne alom en niemand die weet hoe hij moet reageren.
Onschuldige burgers en journalisten neergeknald
Aanvankelijk werd gedacht dat de lekkage meteen verwoestende gevolgen zou hebben voor de internationale diplomatie, maar tot nu toe bleven grote gevolgen uit. Er is namelijk niemand die openlijk de confrontatie met de gelekte informatie aangaat. Niemand die toegeeft dat er inderdaad elke dag heel wat feiten gebeuren die niet door de beugel kunnen, en niet eens door topcriminelen maar door onze eigenste regeringen. Vooral de videobeelden die vanuit een Amerikaanse gevechtshelikopter werden gemaakt van een tiental Irakese burgers en twee journalisten van Reuters die zonder aanleiding in de straten van Irak werden neergeknald, zorgden wereldwijd voor de nodige consternatie. Maar toch bleven inhoudelijke reacties van de betrokken staatshoofden en politieke instanties grotendeels uit en als er al een repliek kwam, beperkte die zich voornamelijk tot wat vaag gewauwel over “de nefaste gevolgen van de gelekte informatie voor de internationale diplomatieke betrekkingen”. Nooit ging het over de inhoud van de documenten.
Niet enkel de politieke wereld maar ook journalisten weten niet goed wat ze met al die vertrouwelijke documenten aan moeten. Enerzijds is het een schat aan informatie, een onverhoopte blik in het decolleté van de internationale diplomatie; anderzijds werden de gegevens niet op een koosjere manier verkregen. Uiteindelijk blijven de documenten het eigendom van een instantie die er zelf niet voor heeft gekozen om ze openbaar te maken. Bovendien is het in strijd met het journalistieke principe van woord en wederwoord, aangezien de bronnen die informatie aan WikiLeaks doorspelen één voor één anoniem blijven en de betrokken politieke instanties die zich zouden moeten verweren, zich van elk wezenlijk commentaar onthouden. Het resultaat is een proces zonder aanklager en met een beklaagde die de lippen stijf op elkaar houdt.
Betrouwbaar of niet?
Daarnaast werd een tijdje geleden bekend dat er uit één van de documenten die op WikiLeaks werden gepubliceerd, namelijk de controversiële beelden van de neergeschoten Irakezen, hier en daar stukken waren weggeknipt. WikiLeaks gaf als antwoord dat de stukken die werden verwijderd niet veel bijdroegen tot het geheel en zette meteen ook de volledige versie van de videobeelden op haar site. Helaas zorgde de affaire ervoor dat de betrouwbaarheid van WikiLeaks als informatiebron meteen ernstig in vraag werd gesteld.
Hieronder staan enkele argumenten pro en contra uit een interview met Christian Engström, lid van de Zweedse Piratenpartij en fervent voorstander van WikiLeaks, en Eduard Kukan, voormalig Minister Buitenlandse Zaken van Slowakije en (gematigd) tegenstander van de site. Beiden zetelen in het Europese parlement en buigen zich in het artikel over de vraag “Heeft WikiLeaks geleid tot meer of minder democratie?”.
Engström: “Transparantie is een van de fundamentele pijlers van een democratie. Wat is het nut om mensen in staat te stellen om te stemmen, als je geen informatie verstrekt over wat de regering of de oppositie doen? Het doel in een democratie moet zijn om goed geïnformeerde burgers weloverwogen keuzes te laten maken. Het grotere doel van Wikileaks is om het alle regeringen duidelijk te maken: Denk niet dat je met verbergen of liegen over dingen wegkomt. Het indirecte gevolg van Wikileaks is dat overheden zullen beginnen transparanter en eerlijker te worden. (…) Dus ja, Wikileaks is gevaarlijk voor een ieder aan de macht die iets te verbergen heeft.”
Kukan: “Ik ben voorstander van vrijheid van informatie als hoeksteen van moderne democratische systemen. De activiteiten van Wikileaks hebben echter bepaalde schadelijke gevolgen. We zijn allemaal mensen, als je iets doet zit er altijd iets achter. Ik denk niet dat het de opzet van Wikileaks was om positieve en constructieve dingen aan het publiek bekend te maken. Ik geloof niet dat het de bedoeling was edel en respectvol te zijn. Ik heb een zeer lange tijd binnen de diplomatie doorgebracht en bepaalde zaken moeten niet worden gepubliceerd of voor iedereen beschikbaar zijn. Voor bepaalde kwesties is het nodig om vertrouwen tussen de partners te creëren. Niet omdat het publiek geen recht heeft om te worden geïnformeerd, maar omdat de dingen die je voorbereidt, discreet gehouden moeten worden. Wanneer diplomaten onderhandelen, kan het hele proces teniet worden gedaan wanneer documenten gepubliceerd worden.”
“Goede journalistiek is per definitie controversieel”
Ondertussen staat Julian Assange, de Australische oprichter van WikiLeaks, op de lijst van Interpol met de meestgezochte criminelen ter wereld. Volgens omstaanders is de man zeer intelligent en sinds zijn prille tienerjaren een begenadigd computerhacker. Op de vele tegenkantingen die hij sinds de oprichting van WikiLeaks heeft gekregen, is zijn antwoord steevast dat “goede journalistiek per definitie controversieel is”.
Sinds Assange is ondergedoken, duiken ook her en der foto’s op van de mysterieuze “Wikibunker” waar hij al zijn vertrouwelijke informatie zou bewaren. Het gaat om het Pionen Data Center, een indrukwekkende schuilkelder zo’n 30 meter onder de grond in het Zweedse Stockholm, met zwevende glazen gangen en verplaatsbare vergaderzalen. Duizenden geheime documenten liggen er geïnventariseerd en er staan ook verschillende computerservers waarop de gegevens van WikiLeaks worden bewaard en beschermd. Julian zou met zijn informatie naar Zweden zijn getrokken omdat dit land bekend staat als één van de beste verdedigers van de vrije meningsuiting ter wereld. Noch WikiLeaks, noch haar informanten kunnen volgens de Zweedse wetgeving worden vervolgd. Nog een saillant detail: de levensverzekering van Assange bestaat uit een gigantisch gegevensbestand dat alle verwijderde namen, adressen en details bevat. Met andere woorden: als hem iets overkomt, wordt alles openbaar gemaakt.
© RC
WikiLeaks werd al meermaals geblokkeerd. Tegenwoordig kan je de site hier raadplegen.
Nog twee interessante artikels over Cablegate:
ondergrauw 